Na rozporządzanie i korzystanie z opracowania utworu potrzebne jest zawsze zezwolenie twórcy. Wyjątkiem od tej zasady jest wejście utworu do domeny publicznej, co umożliwia swobodne korzystanie z twórczości innych osób.
Opracowaniem utworu jest w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, czyli takie jego przekształcenie, które przejmuje twórcze elementy utworu pierwotnego.
Jest to dozwolone, a celem tej regulacji prawnej jest umożliwienie uzyskiwania nowatorskich osiągnięć przy zachowaniu dotychczasowego dorobku twórczego autora. Opracowanie w sposób twórczy istniejących utworów, często stanowiących dobra kultury prowadzi do rozwoju i pozwala na przybliżenie pracy artysty. Często dzieje się to przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć technologicznych.
Rozpowszechnienie opracowania utworu wymaga zawsze zezwolenia twórcy. Zasady tej nie stosuje się w przypadku, gdy utwór znajdzie się w tzw. domenie publicznej, co następuje 70 lat od śmierci twórcy i oznacza, że prawa do utworu wygasły.
W wyniku opracowania powstaje nowy, odrębny utwór, a jego twórca uzyskuje całość autorskich praw osobistych i majątkowych do stworzonego utworu zależnego z chwilą jego opracowania. Twórcy opracowania przysługują wszystkie roszczenia o ochronę praw autorskich do dzieła zależnego. Z punktu widzenia stosunków zewnętrznych, opracowanie jest takim samym dziełem jak utwór oryginalny (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 października 2014 r., VI ACa 1845/13, LEX nr 1677103).
Po śmierci twórcy, a przed upływem 70 lat, prawa autorskie majątkowe jako prawa dziedziczone przechodzą na spadkobierców twórcy i to oni będą decydować o sposobie korzystania i rozporządzania utworem, czyli np. o udzieleniu stosownych licencji.
Jeśli upłynęło 70 lat od śmierci twórcy utwór przechodzi do domeny publicznej i można nim rozporządzać dowolnie, bez konieczności zawierania umów licencyjnych i wypłaty wynagrodzenia.
W przypadku utworów słowno-muzycznych, jeżeli utwór słowny i utwór muzyczny zostały stworzone specjalnie dla danego utworu, autorskie prawa majątkowe wygasają od śmierci później zmarłej z wymienionych osób: autora utworu słownego albo kompozytora utworu muzycznego.
Inny jest też czas ochrony utworów audiowizualnych, który liczy się od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utworu audiowizualnego.
Eksploatując cudzy utwór znajdujący się w domenie publicznej zawsze należy respektować autorskie prawa osobiste, które nie wygasają wraz ze śmiercią twórcy. Prawo do autorstwa dzieła, jego oznaczania, zachowania jego integralności, decydowania o jego pierwszym udostępnieniu oraz nadzoru nad sposobem korzystania z tego dzieła podlegają bezterminowej ochronie.
Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego.
Autor i fot. – Anna Szymańska